Armoede

Verbaast het u niet dat goed doen bevochten moet worden, dat goed doen niet voor zich spreekt? Verbaast het niet net zo dat mensen andere mensen zonder meer en zelfs achteloos aan hun lot overlaten, dat men hen die niets hebben negeert? Meer nog, dat vaak wordt gedacht en uitgesproken dat niets hebben gewoon je eigen schuld is.

Als we kijken naar wie we zijn, dan wordt al snel duidelijk dat dat erg afhangt van waar we zijn geboren, van wie je ouders zijn, wat hun opleiding of inkomen is en hoe goed ze het hebben. Het maakt nogal uit of je hier in Nederland wordt geboren of meer zuidelijk in Syrië of meer oostelijk in Afghanistan of Bangladesh. Is wie elders (denk ook eens aan Albanië, Jemen of Pakistan) wordt geboren in wezen minder? Kijk toch eens naar dat kwetsbare, zorgbehoeftige baby’tje. Zijn er niet velen onder ons die het zo zouden willen adopteren, het kansen willen geven?

Ontstaat het verschil en anders zijn gaandeweg? Wordt zo’n baby op den duur slechter, viezer, luier en minder omdat het nu eenmaal zijn of haar aard is? Denkt het al opgroeiend bij zichzelf, dat ik nu net hier ben geboren, waar het de mensen slecht gaat en waar ze ook - de meesten in elk geval - lui en van mindere kwaliteit zijn?

Galg en rad

Is er al met al niet genoeg reden voor iedereen om te leven met dit gegeven? De slechten en armen worden allemaal - als het ware op een kluitje - bij elkaar geboren en groeien met elkaar in armoede en vaak voor galg en rad op. Fijn dat wij, de goeden die het beter hebben, niet bij toeval op de verkeerde plek zijn geboren. Was dat wel gebeurd, zouden wij dan als goeden, die armen en slechten gaan helpen, of zouden we onder zo veel slechts en armoe geen kans of zin hebben gehad om goed te zijn?

Akeligheid

Waarom vertedert het ons wel in een film of bij het kijken naar een reportage dat mensen die zijn gevallen worden opgeraapt en weer op weg worden geholpen, en waarom lopen velen van ons om of stappen we opzij als er iemand op straat voor onze ogen valt of als zo iemand het anderszins, al smekend of bedelend, het zichtbaar slecht heeft? Waarom willen we niet graag met de minderen, armen of slechten in het echt worden geconfronteerd en ontwijken wij ze het liefst? Het is maar goed - zo menen we - dat wij organisaties hebben om anderen te helpen, daar geven we graag wat geld aan, zo lang ze er maar voor zorgen dat die ‘akeligheid’ niet te dicht bij ons in de buurt komt, tenzij geromantiseerd op tv of in de bioscoop.

Kansenmarkt

Waarom accepteren wij veel van de bestaande ongelijkheid, waarvan we weten en waaraan we zelf weinig doen? Komt dat wellicht omdat velen van ons van binnen vinden dat wij het goede en onze betere kansen allemaal zelf hebben opgebouwd, althans dat onze voorvaderen dat sinds de industrialisatie hebben gedaan? Hebben wij het vooral niet zo goed omdat we het met z’n allen hebben verdiend? En die anderen dan, hebben die dat niet verdiend? Welk deel van onze welvaart danken wij eigenlijk aan onze eigen verdienste? Omdat wij ons, hier in Nederland en in Limburg, dankzij de industrialisatie uit de shit d.w.z. uit veel van de materiële armoede hebben gewerkt, komt het ons ook toe. Maar zijn er toch niet genoeg onder ons die de pech hebben gehad als baby’tje bij kansarme en werkeloze ouders te zijn geboren? Is het die ouders te verwijten dat ze zonder werk zijn en/of kansarm om dan toch nog kinderen te krijgen? Hoezo dan? Is wat we hebben opgebouwd niet vooral ontstaan omdat we met z’n allen werken aan een betere toekomst voor onze kinderen? Is dat laatste - een betere toekomst voor onze kinderen - niet wat we terecht aan de huidige overheid verwijten, die vooral geld smijt naar de rijken en naar de kapitaalmarkt in plaats van stevig en consequent te investeren in de arbeidsmarkt en in een gelijke kansenmarkt?

Zelfzuchtig

Hoe kon het gebeuren dat de afgelopen decennia het constructieve ideaal van een sociaalliberale welvaartsstaat zo snel is verlaten en is ingehaald door een zelfzuchtig neo-liberaal kapitalisme? Welk maatschappijbeeld steekt daarachter? Waarom is de vrijheid en de waardigheid van zo veel mensen op het spel gezet, waarom worden ze in het huidige - zichzelf protserig neo-liberaal noemende - dominante politieke klimaat systematisch achtergelaten en op zichzelf terug geworpen? Waarom wordt het kansspel van waar je bent geboren niet meer tegenspel geboden door het scheppen van faire en gelijke kansen?

Mesjogge

Als het niet ligt aan de mogelijkheden, kijk maar eens naar de ruim beschikbare hoeveelheden geld en kapitaal, ligt het dan aan onze manier van denken, aan een overheersende ideologie? Hoe is dat mesjogge beeld ontstaan dat mensen werkschuw zouden zijn, dat mensen wordt ingefluisterd dat de aard van het werk er niet echt toe doet, dat het toch alleen maar om het geld zou gaan? Want dat beeld strookt niet met de werkelijkheid. Mensen zijn veel minder gevoelig voor de geldprikkel dan wordt gedacht en worden veel meer aangesproken door de zingeving aan, uitdaging van en betrokkenheid bij werk. Waarbij komt, mensen hebben simpelweg recht op zinvol werk, net zo goed als dat ze recht hebben op een fatsoenlijke beloning.

Waardigheid

Waarom wordt niet in de waardigheid van mensen geïnvesteerd door hun een basisinkomen te garanderen? Dat hebben overigens velen niet nodig, die zijn op de goede plek of in het goede gezin geboren, maar doe een dergelijk basisinkomen dan vooral voor die ruim twee miljoen medeburgers die inmiddels en vaak al jaren onder erg précaire druk moeten leven en werken. Zou het niet wat meer moeten gaan over een eerlijker verdeling van wat we samen - via voorgaande generaties - hebben verkregen?

Wat verzet zich, economische gezien, daartegen als we weten dat het merendeel van dat geld goed wordt besteed? Gelooft u het niet? Er is zeer veel en gedegen onderzoek, dat aantoont dat dat wel zo is en dat bovendien laat zien hoe een basisinkomen mensen hun waardigheid teruggeeft en hun werklust bevordert.

Bullshit-baantjes

Het zijn niet alleen centrale overheden die daarop kunnen worden aangesproken, ook een provincie of gemeente kan daartoe het initiatief nemen. De terughoudendheid van de Limburgse provincie, met nogal wat kapitaalkracht, om niet of nauwelijks te investeren in haar burgers die onder précaire druk leven en/of die geen kansen op werk krijgen, verbaast temeer. Is men niet vooral geïnteresseerd in economische ontwikkelingen die de aandacht trekken, en ziet men de noodzaak om actie te nemen aan de onderkant, via het creëren van werk, niet over het hoofd? Het zou wel eens veel goedkoper kunnen zijn om gezamenlijk de armoede in onze provincie op te heffen, dan om die te laten voortbestaan. Eén van de manieren waarop dat zou kunnen, is om het idee van een baangarantie om te zetten in zo te noemen basisbanen. Daarmee wordt niet gedoeld op de toch al talrijke bullshit-baantjes, maar op banen waarin men zich werkelijk individueel en maatschappelijk kan ontplooien.

Wil Foppen is bijzonder hoogleraar Strategisch Leiderschap aan de Universiteit Maastricht. Hij heeft ruime ervaring met internationale organisaties, specifiek het managementonderwijs. Hij publiceert over wetenschappelijke thema's, maar ook over een variëteit aan actuele, waaronder sport, lokale politiek en maatschappelijke verhoudingen.